Πριήνη (Γενικά)
Πριήνη, πόλη της δυτικής Μικράς Ασίας, πατρίδα -μεταξύ άλλων- και ενός από τους Επτά Σοφούς της αρχαιότητας, του Βία του Πριηνέως.
Αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα ελληνιστικής πόλης μεσαίου μεγέθους της Ιωνίας. Απλωμένη στις υπώρειες του όρους Μυκάλη, κοντά στον Λάτμιο κόλπο, χτίστηκε γύρω στο 370 π.Χ. ως μεταφορά παλαιότερης πόλης, της οποίας τη θέση αγνοούμε, σε νέα θέση, καθώς οι προσχώσεις του ποταμού Μαιάνδρου άλλαξαν την ακτή και το τοπίο της. Σύμφωνα με τον Στράβωνα υπήρξε αποικία των Θηβαίων, με οικιστές τον Αίπυτο του Νηλέα και τον Φιλώτα από τη Θήβα.
Η τοποθεσία που επελέγη για την ίδρυση της πόλης ανταποκρίνεται στις γενικότερες αρχές που διέπουν την ίδρυση των ελληνικών πόλεων. Σύμφωνα με αυτές, είναι προσανατολισμένη προς το νότο και αναπτύσσεται κλιμακωτά, ώστε να αξιοποιείται στο μέγιστο η ηλιοφάνεια και να διευκολύνεται ο καλύτερος αερισμός του οικιστικού της συγκροτήματος.
Περισσότερες πληροφορίες για την Πριήνη: Εγκυκλοπαίδεια Μείζονος Ελληνισμού
Πριήνη (Η Πόλη)
Η Πριήνη δεν αναπτύσσεται αυθαίρετα και τυχαία, αλλά απολύτως
οργανωμένα κατά το ιπποδάμειο σύστημα.
Έχει εφαρμοστεί αυστηρή γεωμετρική χάραξη. Σχέδιο καλοοργανωμένο σε οικοδομικά τετράγωνα, το οποίο αποδίδεται ιστορικά στον Ιππόδαμο από τη Μίλητο, ο οποίος πρώτος συστηματοποίησε και κατέγραψε τις αρχές του.
Όμως, εδώ στην Πριήνη, το πιθανότερο είναι ότι το πολεοδομικό σχέδιό της οφείλεται στον Πύθεο.
Ο αρχικός πληθυσμός της Πριήνης, κυρίως αγροτικός, δεν ξεπερνούσε συνολικά τα 5.000 άτομα.
Στάδιο
Το Στάδιο της Πριήνης είναι κατασκευή της όψιμης ελληνιστικής περιόδου. Χρονολογείται στα τέλη του β’ μισού του 2ου π.Χ. αιώνα. Αποτελείται από το δρόμο, όπου διεξάγονται οι αγώνες, τις κερκίδες και μία στοά στη βόρεια πλευρά.
Οι πιθανότερες εκδοχές για το μήκος του δρόμου είναι η διάσταση των 178μ. Το πλάτος του δρόμου είναι μόλις 20μ., περίπου 1/3 μικρότερο από το πλάτος του διαδρόμου του Σταδίου της Ολυμπίας.
Συνήθως στα Στάδια υπήρχαν κερκίδες και από τις δύο πλευρές του διαδρόμου, ωστόσο στην Πριήνη η στενότητα του χώρου περιόρισε την κατασκευή τους, σε μία μόνο, στην βόρεια πλευρά.
Νέο (Κάτω) Γυμνάσιο
Το Κάτω Γυμνάσιο χρονολογείται στα τέλη του β’ μισού του 2ου αιώνα π.Χ.
Κέντρο του Κάτω Γυμνασίου αποτελεί η παλαίστρα, δηλαδή τετράγωνη αυλή περιβαλλόμενη σε όλες τις πλευρές από στοές, όπου οι νέοι αθλούνταν.
Ο επιβλητικότερος χώρος της βόρειας πλευράς του Γυμνασίου είναι η κεντρική αίθουσα, το εφηβείο, όπου οι νεαροί μαθητές διδάσκονταν μαθήματα φιλοσοφίας και ρητορικής.
Τα δωμάτια εκατέρωθεν του εφηβείου χρησίμευαν ως αποδυτήρια, χώροι περιποίησης και καθαρισμού του σώματος. Η είσοδος του Γυμνασίου διαμορφώνεται στη δυτική πλευρά με απλό πρόπυλο δωρικού ρυθμού.
Το «Αλεξανδρείο» (ο «Ιερός Οίκος»)
Κοντά στη Δυτική Πύλη της πόλης βρίσκεται ένα ιδιόμορφο ιερό, καθώς αποτελεί «Αλεξανδρείο», δηλαδή χώρο λατρείας του Μεγάλου Αλεξάνδρου από τους πολίτες της Πριήνης, ως ένδειξη ευγνωμοσύνης τους μετά την πιθανολογούμενη επίσκεψη και διαμονή του Μακεδόνα βασιλιά στην πόλη της Πριήνης.
Η είσοδος στον Ιερό Οίκο επιτρεπόταν μόνο σε όσους ήταν καθαροί, έφεραν λευκή ενδυμασία και ανήκαν σε συγκεκριμένο ιδιωτικό θρησκευτικό σύλλογο, «Θίασο», όπως ονομάζονταν. Οι στεγασμένοι χώροι έχουν οργανωθεί γύρω από την υπαίθρια αυλή, προκειμένου οι πολίτες να προσευχηθούν ιδιωτικά, να κάνουν προσφορές και να συμμετάσχουν σε τελετουργικά δείπνα.
Αγορά
Η πολύβουη Αγορά, η καρδιά της πόλης. Όπως είναι σύνηθες στις ελληνικές πόλεις – κράτη, η Αγορά αποτελούσε το θρησκευτικό, πολιτικό και εμπορικό κέντρο της πόλης.
Στις στοές, τους πάγκους και τα μαγαζιά, έμποροι και αγοραστές παζαρεύουν για τα συνήθη αλλά και σπάνια αγαθά της Ασίας και του Αιγαίου.
Αρχικά η αγορά ήταν μεγαλύτερη, αλλά σιγά – σιγά έχτισαν γύρω της άλλα κτήρια και αυτό που απέμεινε είναι ό,τι βλέπουμε τώρα, δημιούργημα των ελληνιστικών χρόνων (2ου αι π.Χ.).
Εκκλησιαστήριο ή Βουλευτήριο
Το Εκκλησιαστήριο ή Βουλευτήριο είναι το καλύτερα σωζόμενο κτήριο της Πριήνης.
Βρίσκεται βόρεια της Αγοράς, πίσω από το ανατολικό τμήμα της Ιερής Στοάς.
Εδώ, συνεδρίαζε η Βουλή που, μαζί με την Εκκλησία του Δήμου, αποτελούν το ανώτερο θεσμικό όργανο της πόλης.
Ο νότιος τοίχος του Εκκλησιαστηρίου έχει δύο θύρες. Ανάμεσα τους ανοίγεται μεγάλη αψίδα, κάτω από την οποία διατάσσεται σε σχήμα «Π» μαρμάρινο έδρανο. Το έδρανο αυτό πιθανότατα προορίζονταν για τα ανώτερα στελέχη της Βουλής.
Τα 640 μαρμάρινα έδρανα είναι διατεταγμένα σε σχήμα «Π», στις τρεις εσωτερικές πλευρές του. Προς ανατολικά και δυτικά διατάσσονται δέκα σειρές εδράνων, ενώ προς βορρά δεκαέξι. Πίσω από τις κερκίδες υπάρχει περιμετρικός διάδρομος. Η πρόσβαση στα έδρανα γινόταν από τέσσερις κλίμακες που ξεκινούσαν από τις ισάριθμες γωνίες της διάταξης των κερκίδων.
Στο κέντρο του χώρου βρίσκεται μικρός μαρμάρινος βωμός με επιμελημένη διακόσμηση.
Πρυτανείο
Στο Πρυτανείο βρίσκεται η «κοινή εστία» της πόλης, κατοικούν οι επιστάτες των πρυτάνεων, γίνεται η σίτιση των πρυτάνεων και επίλεκτων πολιτών, η φιλοξενία των ξένων και οι θυσίες.
Στον ίδιο χώρο φυλάσσονται τα μέτρα και τα σταθμά, απαραίτητα για τους καθημερινούς αγορανομικούς ελέγχους.
Πρόκειται για ένα περίστυλο κτήριο με δωμάτια διατεταγμένα γύρω από μια αυλή, στην οποία υπάρχει μία δεξαμενή, μία λεκάνη και μία μαρμάρινη τράπεζα - βωμός.
Ασκληπιείο ή Ιερό του Διός
Κοντά στην αψιδωτή πύλη της Αγοράς, βρίσκεται ιερό αφιερωμένο σε
σημαντικές λατρευτικές θεότητες.
Το ιερό ήταν αρχικά αφιερωμένο στον Ασκληπιό, ενώ αργότερα αναφέρεται και ως ιερό του Ολυμπίου Διός. Εδώ γινόταν ταυτόχρονα λατρεία και της θεάς Ήρας.
Στο μέσο της δυτική πλευράς του ιερού βρίσκεται ένας απλός ναός ιωνικού ρυθμού με το άγαλμα του Ασκληπιού και μπροστά του ένας μικρός μαρμάρινος βωμός.
Ο ναός οικοδομήθηκε κατά τη διάρκεια του 3ου αι. π.Χ.
Ιερό των Αιγυπτίων θεών
Το Ιερό των Αιγυπτίων Θεών βρίσκεται στα βορειοανατολικά της Αγοράς. Χρονολογείται τον 3ο αιώνα π.Χ.
Πρόκειται για περίβολο με είσοδο, από στεγασμένη πύλη, στα ανατολικά.
Το σημαντικότερο στοιχείο του χώρου είναι ένας μεγάλος ορθογώνιος βωμός στο κέντρο του περιβόλου.
Παλαιό (Άνω) Γυμνάσιο
Το Άνω Γυμνάσιο χρονολογείται τον 3ο αιώνα π.Χ.
Κέντρο του Άνω Γυμνασίου αποτελεί η παλαίστρα, δηλαδή ορθογώνια αυλή περιβαλλόμενη σε όλες τις πλευρές από στοές, όπου οι έφηβοι αθλούνταν. Στη βόρεια πλευρά του Γυμνασίου υπήρχαν δωμάτια.
Στην Πριήνη η διδασκαλία των εφήβων γινόταν πιθανότατα στο Άνω Γυμνάσιο, ενώ το συγκρότημα του Κάτω Γυμνασίου δόθηκε στη διδασκαλία των νέων.
Και τα δύο γυμνάσια θα πρέπει να είχαν κοινό υπεύθυνο, ενώ οι γενναιόδωρες προσφορές των πολιτών, σε έλαια, γυμναστικά όργανα και έπαθλα αγώνων φανερώνουν τη σημασία τους.
Κατοικία της Πριήνης
Μια τυπική κατοικία της Πριήνης, ο ονομαζόμενος
«Ερμογένους Οίκος»,
στην ομόνυμη βραβευμένη
ψηφιακή ταινία μικρού μήκους του Ι.Μ.Ε.
Οι κατοικίες της Πριήνης ήταν διώροφες, παρόμοιες για όλους τους κατοίκους. Κάθε οικοδομικό τετράγωνο της πόλης περιελάμβανε οκτώ κατοικίες ίδιας επιφάνειας.
Όλες κοιτάζουν προς τον νότο και αναπτύσσονται κλιμακωτά, γεγονός που εξασφαλίζει τη μέγιστη ηλιοφάνεια, τον καλύτερο αερισμό καθώς και
την άριστη και συνεχή ύδρευσή τους.
Κάθε κατοικία χωρίζεται σε τρία τμήματα: το βόρειο, στο οποίο οργανώνονται οι χώροι κατοικίας, το κεντρικό, που καταλαμβάνεται από μία τετράγωνη αυλή και το νότιο, όπου υπάρχουν βοηθητικοί χώροι ή καταστήματα, ανάλογα με τη θέση του οικοπέδου σε σχέση με τους κύριους εμπορικούς άξονες της πόλης.
Θέατρο
Το Θέατρο της Πριήνης είναι ένα από τα αρχαιότερα θέατρα της Μικράς Ασίας, διαθέτει τα βασικότερα χαρακτηριστικά των θεάτρων του 3ου αιώνα π.Χ.
Είναι πιο μικρό από εκείνα της Μιλήτου και της Επιδαύρου, παρ’ όλα αυτά κομψό και καλοσχεδιασμένο.
Αποτελείται από την ορχήστρα, το κοίλο και τη σκηνή.
Η ορχήστρα του Θεάτρου της Πριήνης είναι πεταλόσχημη και ήταν από πατημένο χώμα. Περιμετρικά της ορχήστρας υπάρχουν πέντε μαρμάρινοι θρόνοι, οι προεδρίες, που προορίζονταν για επιφανείς πολίτες. Ανάμεσα τους υπάρχει βωμός αφιερωμένος στο Διόνυσο, προς τιμήν του οποίου γίνονταν οι θεατρικές παραστάσεις.
Η γενική χάραξη του κοίλου του θεάτρου της Πριήνης δεν είναι κυκλική, όπως ήταν ο κανόνας, αλλά ημιελλειπτική. Συνολικά θα πρέπει να υπήρχαν 50 σειρές καθισμάτων, των οποίων η χωρητικότητα υπολογίζεται σε 5.000 άτομα, δηλαδή όσο το σύνολο του πληθυσμού της Πριήνης. Η προσπέλαση στις θέσεις γίνεται από έξι κλίμακες, που χωρίζουν το κοίλο σε πέντε κερκίδες. Οι θεατές που κάθονταν στις υψηλότερες θέσεις όχι μόνο παρακολουθούσαν με άνεση τις παραστάσεις, αλλά και είχαν ανεμπόδιστη θέα προς την πόλη, την πεδιάδα και τη θάλασσα λόγω της έντονης φυσικής κλίσης του εδάφους.
Ιερό της Αθηνάς Πολιάδος
Το ιερό της Αθηνάς Πολιάδος βρίσκεται σε περίοπτη θέση στα βορειοδυτικά της Αγοράς. Ο περίβολος του ιερού καταλαμβάνει δύο οικοδομικά τετράγωνα και διαχωρίζεται αυστηρά από τις γειτονικές κατοικίες. Η πρόσβαση στο ιερό γίνεται από τα ανατολικά διαμέσου ενός ιωνικού προπύλου.
Εκτός από το ναό της θεάς Αθηνάς, στο ιερό περιλαμβάνονται επίσης, ο βωμός και ένας «Θησαυρός».
Ναός της Αθηνάς Πολιάδος
Ο ναός της Αθηνάς Πολιάδος στην Πριήνη είναι ένα από τα λαμπρότερα μνημεία στην ιστορία της ελληνικής αρχιτεκτονικής. Η κατασκευή του ναού άρχισε λίγο μετά την ίδρυση της πόλης, γύρω στο 350 π.Χ.
Ήδη από την αρχαιότητα ο ναός αποτελούσε πρότυπο ιωνικού ρυθμού. Ως αρχιτέκτων αναφέρεται ο Πύθεος, ο οποίος κατέγραψε σε σχετικό σύγγραμμα τις αρχές που ακολούθησε στο σχεδιασμό του συγκεκριμένου ναού.
Διαθέτει πρόναο αλλά και οπισθόδομο, χαρακτηριστικό που εμφανίζεται για πρώτη φορά σε μικρασιατικό έδαφος.
Ιερό της Θεάς Δήμητρας και Κόρης
Αμέσως μετά την ίδρυση της πόλης, παράλληλα με την προστάτιδα θεά Αθηνά, τιμήθηκαν οι θεές της γης και της γονιμότητας, Δήμητρα και Περσεφόνη. Η λατρεία τους ήταν πανάρχαια και κάθε ελληνική πόλη είχε ιερά αφιερωμένα σε αυτές. Το στάχυ, σύμβολό τους, εμφανίζεται στα πρώτα νομίσματα της Πριήνης.
Το Ιερό της Δήμητρας και Κόρης βρίσκεται βόρεια, έξω από το κατοικημένο τμήμα της πόλης, στο ψηλότερο σημείο της, κοντά στο βράχο της ακρόπολης Τηλωνείας, προσφέροντας μοναδική θέα προς όλη την πόλη και την πεδιάδα.
Ολόκληρος ο χώρος του ιερού περιβάλλεται από τοίχο και είναι προσβάσιμος μέσω της κεντρικής εισόδου που υπάρχει στα ανατολικά. Το κέντρο του καταλαμβάνει η αυλή, στην οποία πραγματοποιούνται οι τελετές, ενώ στα δυτικά βρίσκεται ναός ιωνικού ρυθμού.
Τηλωνεία
Στα βόρεια της πόλης βρίσκεται η ακρόπολη Τηλωνεία, που έχει πάρει το όνομά της από τον ήρωα Τήλωνα.
Πρόκειται για ένα βραχώδες ύψωμα, του οποίου οι πλευρές είναι τόσο απόκρημνες, ώστε σε μεγάλη έκταση να μην απαιτείται καθόλου οχύρωση. Τα τείχη εδώ περιλάμβαναν περισσότερους διώροφους πύργους, το ισόγειο μέρος των οποίων χρησίμευε ως κατάλυμα της φρουράς.
Ο φρούραρχος εκλεγόταν κάθε τέσσερις μήνες από τους πολίτες της Πριήνης και κατά τη διάρκεια της θητείας του δεν επιτρεπόταν να εγκαταλείψει την Τηλωνεία.
Νότια Στοά (της Αγοράς)
Η Νότια Στοά αποτελείται από ένα σύνολο τριών συνεχόμενων στοών διατεταγμένων σε σχήμα «Π», που περικλείουν τον κεντρικό χώρο της Αγοράς από ανατολικά, νότια και δυτικά. Οι στοές του συγκροτήματος της Νότιας Στοάς αποτελούνται από μία εξωτερική κιονοστοιχία δωρικού ρυθμού, πίσω από την οποία αναπτύσσεται διάδρομος με δωμάτια. Τα δωμάτια δεν επικοινωνούν μεταξύ τους.
Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει το νότιο τμήμα της Νότιας Στοάς. Το διάστημα μεταξύ των κιόνων της εξωτερικής κιονοστοιχίας είναι κλεισμένο με τοίχο, μέχρι το ύψος των 2,46 μ, πιθανόν για την προστασία της στοάς από τους βόρειους ανέμους. Μόνο τα πέντε τελευταία διαστήματα προς το ανατολικό και δυτικό άκρο καθώς και το κεντρικό άνοιγμα έχουν παραμείνει ελεύθερα.
Ιερή Στοά
Η Ιερή Στοά βρίσκεται βόρεια του υπαίθριου χώρου της Αγοράς, μπροστά από το Εκκλησιαστήριο και το Πρυτανείο. Τα δύο αυτά κτήρια επικοινωνούν πλέον με την Αγορά μέσω της στοάς. Η κατασκευή της τοποθετείται περίπου το 150 π.Χ. με ιδρυτή- χορηγό Καππαδόκη βασιλέα.
Στο βάθος της στοάς βρίσκονται 15 δωμάτια, τα περισσότερα από τα οποία έκλειναν με θύρα.
Στο διάστημα 130-50 π.Χ. η Ιερή Στοά αποτελούσε το δημόσιο αρχείο της πόλης, ένα ρόλο που παλαιότερα κατείχε ο ναός της Αθηνάς Πολιάδος.
Το Αμυντικό Σύστημα της πόλης
Η Πριήνη περιβαλλόταν από τείχη, που εκτείνονταν σε μήκος 2.500 μέτρων, συμπεριλαμβανομένων και των 600 μέτρων της περιμέτρου της ακρόπολης Τηλωνείας. Μεταξύ ακρόπολης και πόλης, η συνέχεια των τειχών διακοπτόταν, αφού στις θέσεις αυτές το απόκρημνο έδαφος παρείχε επαρκή αμυντική προστασία. Σε κάτοψη, τα τείχη ήταν πριονωτά, δηλαδή αποτελούνταν από μικρότερα και μεγαλύτερα τμήματα σε τεθλασμένη διάταξη με οξείες γωνίες. Η μορφή αυτή διευκόλυνε την άμυνα και ιδιαίτερα τους τοξότες.
Το συνολικό ύψος των τειχών θα πρέπει να ήταν κατά 1-2 μέτρα υψηλότερο των σημερινών σωζόμενων 8μ. Το πάχος τους ήταν κατά μέσο όρο περίπου 2μ. Στο τείχος της πόλης υπήρχαν, πιθανότατα, μόνο τρεις πύλες (η Ανατολική, η Δυτική και η επονομαζόμενη «της Πηγής»), ενώ η ακρόπολη διέθετε μόνο μία. Προς το νότο, στη χαμηλότερη υψομετρική στάθμη του εδάφους, υπήρχαν στις βάσεις των τειχών μικρά ανοίγματα για την παροχέτευση των ομβρίων υδάτων.
Ολοκληρώσατε την περιήγησή μας! Συγχαρητήρια!
Εδώ σε αυτό το μπαλκόνι σε μία από τις κατοικίες του νοτιοανατολικού τμήματος της Πριήνης (λίγο πάνω από το στάδιο) ολοκληρώνεται και η ξενάγηση μας.
Ελπίζουμε να σας άρεσε!
(Φυσικά, τώρα μπορείτε να περιηγηθείτε ελεύθερα στην πόλη, με όλες τις διαθέσιμες εναλλακτικές διαδρομές (πράσινα, πορτοκαλί & κίτρινα βελάκια), που έχει η κάθε θέση!)
Από αυτό ακριβώς το ίδιο μπαλκόνι, αρχίζει και το πρόγραμμα
«Περιήγηση στην Αρχαία Πριήνη», στη «
Θόλο» του «
Ελληνικού Κόσμου».
Τώρα που
περπατήσατε την Πριήνη και την
μάθατε, μια επίσκεψη στη «Θόλο» θα σας ενθουσιάσει ακόμα πιο πολύ!
Σας περιμένουμε!
